|
owocnik
Kapelusz zielonawy w różnych odcieniach, jaśniejszy lub ciemniejszy, żółtawozielony, oliwkowozielonkawy, oliwkowobrązowy, silnie blednący i płowiejący z wiekiem, charakterystyczne są promieniście wrośnięte w skórkę kapelusza ciemniejsze włókienka, brzeg jaśniejszy; u formy albinotycznej muchomor zielonawy odm. biała (Amanita phalloides var. alba) kapelusz jest biały; średnicy (50) 60 - 120 (150) mm, początkowo półkulisty, potem wypukły do rozpostartego; powierzchnia kapelusza bez resztek osłony lub pojedyncze, białe, luźno przylegające duże łatki; powierzchnia gładka, w czasie wilgotnej pogody lepkawa, sucha błyszcząca; brzeg kapelusza nie prążkowany lub nieznacznie u starych egzemplarzy.
Blaszki białe, z wiekiem kremowe, kremowozielonkawe; gęste; średnio szerokie; wolne.
Trzon białawy z żółtawym lub zielonkawym odcieniem i zygzakowatymi wzorkami, powierzchnia w górnej części naga, ku podstawie nieco omszona, czasem z przylegającymi łuseczkami; 80-150 (210) x 8-15 (25) mm, nieco zwężający się ku górze; pełny, z wiekiem watowaty; podstawa, trzonu, zagłębiona w ziemi, bulwiasto zgrubiała i otoczona wyraźną, dobrze rozwiniętą, wysoką, odstającą, białą pochwą, podczas wyciągania z podłoża i u starych owocników pochwa może być uszkodzona i niewyraźna. Pierścień wyraźny, zwieszony; biały; gładki lub słabo bruzdowany, zwłaszcza u starszych owocników może nie być widoczny.
Miąższ biały, pod skórką kapelusza słabo żółtozielony; niezmienny; w kapeluszu miękki, w trzonie twardy; zapach intensywny, zwłaszcza u dojrzałych okazów; słodkawy (podobny do zapachu sztucznego miodu); smak łagodny i słodkawy (lekko orzechowy) - nie przeprowadzać próby smakowej - ktoś już to zrobił za ciebie!
Pileus greenish, greenish with yellowish tint, olive, olive-brown, fading in age, with characteristic radially innate, darker fibrills, margin paller; albinotic form muchomor zielonawy odm. biała (Amanita phalloides var. alba) has white pileus; 50 (60) - 120 (150) mm broad, hemispherical at first, then convex to expanding; surface smooth, naked or rarely with few loosely attached big veils remains; subviscid at wet weather, when dry shiny; margin nonstriate or slightly at maturity.
Lamellae white to creme, creme with greenish tint; close; moderately broad; free.
Stipe whitish with yellow or green tint and zigzag pattern; surface at apex naked, toward base slightly pubescens; 80-150 (210) x 8-15 (25) mm, tapering toward apex; solid, in age stuffed; base enlarged with disctinct, erect, white volva, in old specimens and during not carefuly pulling from substrate volva may be destroyed. Annulus distinst, pendulous, white, smooth or slightly striate, especially in age may be not present.
Flesh white, under cuticle more or less yellow-greenish; unchanging; soft in pileus, firm in stipe; smell intensive, sweetish; taste mild (do not try!).
zarodniki
Wysyp zarodników biały. Zarodniki prawie kuliste do szerokoelipsoidalnych, gładkie, bezbarwne, amyloidalne, 7-12 x 6-8 µm.
występowanie
Częsty. Owocniki wyrastają od lata do jesieni, pojedynczo lub w grupach po kilka, w lasach liściastych (pod dębami i bukami, może też współżyć z brzozą) i mieszanych, rzadziej w lasach iglastych (sosna). Lubi zasobne gleby.
jadalne czy trujące? 🔴☠
Na ten gatunek przypadają niemal wszystkie śmiertelne i ciężkie zatrucia grzybami w Polsce. Poznaj go by potrafić rozpoznać i się nie bać.
Śmiertelnie trujący. Dawką śmiertelną jest już jeden średni okaz, śmiercią może się skończyć zjedzenie ledwo 30 - 50 g grzyba. Trujący składnik, amanityna jest oligopeptydem. Powoduje uszkodzenia komórek. Przyczyną śmierci jest zazwyczaj niewydolność wątroby po jej uszkodzeniu. Trucizna nie jest rozkładana podczas przetwarzania (gotowania, smażenia, suszenia itd.).
tragiczne pomyłki
Muchomor zielonawy jest dość charakterystyczny i różni się od innych względnie podobnych gatunków mniej więcej tak jak gołąb od gawrona, a niekiedy jak wróbel od bociana. Dlaczego więc dochodzi do pomyłek? Cudów nie ma! Przyczyną jest zawsze niewiedza na temat wyglądu i budowie owocników grzybów. Jeśli media podają, że zjadła go osoba "od lat zbierająca i znająca się na grzybach", to w istocie jej wiedza o zbieranych gatunkach składała się z mieszaniny pozytywnego doświadczenia i prymitywnych bzdurnych kryteriów "trujący, czy jadalny" które doprowadziły do tragedii. Zatruła się - bo przekroczyła swoje nikłe kompetencje. Z tej oceny stanu rzeczy bierze się nacisk jaki kładę na propagowanie minimum wiedzy o budowie grzybów.
Jeśli nie masz ochoty na głębszą grzybową edukację, naucz się tyko rozróżniania grzybów rurkowych i blaszkowych, i omijaj grzyby blaszkowe — elementarz budowy grzybów.
Jeśli zbierasz grzyby blaszkowe - musisz nieco lepiej rozumieć ich budowę i potrafić bezbłędnie oznaczać muchomora zielonawego. Korzystaj z każdej okazji by go znaleźć i rozpoznawać. To nie jest grzyb pospolity, niemniej jest dość częsty, zwłaszcza w lasach liściastych i mieszanych. Zdarza się też na terenach trawiastych, jeśli w pobliżu rośnie jakieś drzewo.
Muchomora zielonawego (sromotnikowego) można stosunkowo łatwo rozpoznać po zestawie charakterystycznych cech:
- zawsze jasnych blaszkach (u pieczarek ciemnieją i brązowieją w miarę dojrzewania zarodników)
- pochwie u podstawy trzonu (tak wyciągać owocnik aby nie została w glebie!)
- zwykle dobrze zachowanym pierścieniu na trzonie pod kapeluszem
- słodkawym zapachu (jakby sztucznego miodu)
- białej barwie wysypu zarodników
Inne grzyby zielonkawej lub białej barwy nie mają tego zestawu cech. Chcę zwrócić uwagę na to, aby przy oznaczaniu (nie tylko tego gatunku) nie kierować się jedynie barwą, gdyż zmienną ona jest. Muchomor zielonawy ma np. formę albinotyczną, białą (szerzej piszę o tym nieco niżej). A starsze owocniki mogą być mocno spłowiałe.
Generalną zasadą jest by nigdy nie zbierać grzybów w początkowej, "embrionalnej" fazie rozwoju - bo cechy charakterystyczne nie są wtedy jeszcze wykształcone. Nie wolno też zbierać starych owocników, bo cechy diagnostyczne mogą być już zatarte (np. pochwa i pierścień zanikłe) a same owocniki grzybów jadalnych już nadpsute i przez to trujące.
Pomyłki z muchomorem sromotnikowym mogą dotyczyć innych grzybów blaszkowych. Jeśli zbieracz kieruje się wyłącznie barwą kapelusza, to do pewnego stopnia podobną barwę ma gąska zielonka (Tricholoma equestre), która nie ma jednak ani pochwy, ani pierścienia i ma siarkowo-żółte blaszki oraz inną fakturę kapelusza (u gąski drobnołuseczkowata, u muchomora włókienkowata).
Bardzo podobną barwę i rysunek powierzchni kapelusza ma też gąska zielonożółta (Tricholoma sejunctum), ale ona jest niejadalna i prędzej pomyłka jest możliwa z gąską zielonką (Tricholoma equestre).
Zielonkawe gołąbki jak: gołąbek zielonawofioletowy (Russula cyanoxantha), gołąbek zielonawy (Russula virescens), gołąbek białozielonawy (Russula aeruginea), gołąbek oliwkowozielony (Russula heterophylla) nie mają pochwy u podstawy trzonu, ani pierścienia.
Bardzo młode owocniki, przed wyjściem z osłony, teoretycznie mogą być mylone z dowolnym innym gatunkiem młodego grzyba, dlatego nie należy zbierać owocników w fazie "embrionalnej".
Pomyłka z trudem możliwa, ale dla asekuracji można wspomnieć, że dla zbierających purchawki (Lycoperdon) wskazane jest sprawdzenie przekroju owocnika. Nawet u młodych grzybów kapeluszowych na przekroju widać zarys kapelusza i zawiązki blaszek; młode purchawki są na przekroju jednolicie białe.
Pomylenie muchomora sromotnikowego z czubajką kanią (Macrolepiota procera) świadczy o całkowitej nieznajomości wyglądu obu gatunków i braku pojęcia o budowie owocników grzybów.
Czubajki od muchomorów różnią się znacznie wieloma cechami, praktycznie wszystkim poza tym, że oba gatunki mają trzon, kapelusz i blaszki jako, że oba tworzą typowe owocniki kapeluszowe z trzonem.
Jedna z najdobitniejszych różnic to struktura powierzchni kapelusza i jego skórki. Powierzchnia kapelusza u czubajek jest pokryta przyrośniętymi, ± odstającymi wełnistymi łuseczkami. U muchomora zielonawego jest niemal gładka, z wrośniętymi ciemniejszymi włókienkami.
Inną wybitnie charakterystyczną cechą czubajki kani (Macrolepiota procera) jest gruby, skórzasto-wełnisty pierścień na trzonie, do tego przesuwalny wzdłuż trzonu (jest z nim bardzo słabo związany i daje się przesuwać tak jak obrączka na palcu); u muchomorów pierścień jest związany ze swoim miejscem na trzonie i co najwyżej może ulec uszkodzeniu i/lub zaniknąć.
Inna też jest struktura miąższu, u czubajki kani (Macrolepiota procera) trzon jest pusty w środku i bardziej łamliwy, u muchomora zielonawego (Amanita phalloides) pełny i o innej konsystencji - to subtelne cechy, które mogą być brane pod uwagę tylko jako pomocniczej tj. w połączeniu z innymi.
Zobacz też uwagi o różnicowaniu tych gatunków na stronie czubajki kani (Macrolepiota procera).
Death Cap is specie well characterised thanks to following atributes: allways white or creame lamellae, distinct volva at stipe base, distinct annulus at stipe, sweetish smell and white spore print. At some level simillar colour has gąska zielonka (Tricholoma equestre), it do not have volva nor annulus and has yellow lamellae. Very simillar cap colour has gąska zielonożółta (Tricholoma sejunctum), inedible. Greenish Russulas as gołąbek zielonawofioletowy (Russula cyanoxantha), gołąbek oliwkowozielony (Russula heterophylla), gołąbek zielonawy (Russula virescens), gołąbek białozielonawy (Russula aeruginea), gołąbek oliwkowozielony (Russula heterophylla) does not have nor volva nor annulus.
Very young specimens, inside veil, could reasemble any other young mushroom at this stage of developemnt. There is main reason to do not pick such fruitbodies. Those which colect purchawka (Lycoperdon) sporocarps should cross section them - one can see pileus and gills on section in case of mushrooms or even white surface in Lycoperdon.
Mistake with czubajka kania (Macrolepiota procera) is hardly possible as this specie got completely different look and cap surface.
białe muchomory
Białe, silnie trujące gatunki i formy muchomorów mogą być mylone z jadalnymi, białymi, pieczarkami (Agaricus).
Pieczarki pewnie odróżnia się od muchomorów po następujących cechach:
A. pieczarki jedynie w młodości mają białe blaszki, które z wiekiem stają się różowe, następnie brązowe lub czarne,
B. muchomory przez cały czas rozwoju mają jasne białe, kremowe lub zielonkawe blaszki,
C. barwa wysypu zarodników pieczarek jest ciemnobrązowa, u muchomorów jest biała.
D. pieczarki nie mają pochwy u podstawy trzonu.
Muchomor zielonawy (sromotnikowy) ma też swoją białą odmianę (albinotyczną) (Amanita phalloides var. alba), równie trującą jak forma typowa.
Inne białe, silnie trujące białe gatunki muchomorów to: muchomor wiosenny (Amanita verna) i muchomor jadowity (Amanita virosa). Zobacz też tabelę porównującą muchomora zielonawego (sromotnikowego) i białe gatunki muchomorów.
White, strongly poisonous Amanita may be mistaken with edible white pieczarka (Agaricus). Agaricus had whitish lamellae only when young, letter gills becoming dark chocolate-brown, spore print in Agaricus genus is dark brown, in Amanita white or cream. At the base of stipe in Amanita is often visible volva, Agaricus lack volva at base of stipe.
Amanita phalloides has albinotic form muchomor zielonawy odm. biała (Amanita phalloides var. alba). Other poisonous white Amanita species are muchomor wiosenny (Amanita verna) and muchomor jadowity (Amanita virosa). See also comparision chart of Amanita phalloides and white Amanita.
problem ze "sromotnikiem"
W potocznym języku (także często w mediach) określa się ten gatunek (Amanita phalloides) mianem sromotnika. Jest to o tyle nieszczęśliwe, że rodzi to skojarzenie ze sromotnikiem smrodliwym (Phallus impudicus) który jest całkowicie odmiennym, nietrującym, gatunkiem.
Określenie sromotnik nie odnosi się też do wyglądu grzyba.
Profesor Wojewoda od lat lansował polską naukową nazwą dla Amanita phalloides - muchomor zielonawy, miałaby ona zastąpić dawniej używaną, prowadzącą do pomyłek, nazwę muchomor sromotnikowy.
Nazwa muchomor zielonawy jest godna propagowania, tym bardziej że ma ona wsparcie kodyfikacji słownikowej [105].
Spotkałem się z częstym braniem muchomora cytrynowego (Amanita citrina) za muchomora zielonawego (sromotnikowego). Jedynie z barwy są one nieco podobne. Muchomor cytrynowy ma jednak zupełnie odmienną osłonę (łatki). Osłona jest grubsza, silniejsze, zwykle resztki pozostają w formie przylegających łatek na powierzchni kapelusza. Podstawa trzonu jest silnie bulwiasta, ale bez odstającej pochwy. Zapach muchomora cytrynowego jest bardzo charakterystyczny - intensywny, przypominający surowe ziemniaki. Muchomor cytrynowy jest słabo trujący i nie wywołuje ciężkich zatruć w typie Amanita phalloides.
wybrane okazy · selected collections ⇈
/okolice Wrocławia/
/Puszcza Białowieska/
leg. Marek Snowarski
/Dolny Śląsk, lasy milickie/
leg. Marek Snowarski
/Dolny Śląsk, okolice Obornik Śląskich/
leg. Marek Snowarski
/Dolny Śląsk, lasy milickie/
leg. Marek Snowarski
/Dolny Śląsk, lasy milickie/
leg. Marek Snowarski
/Dolny Śląsk, lasy milickie/
leg. Marek Snowarski
/Dolny Śląsk, lasy milickie/
leg. Marek Snowarski
/Dolny Śląsk, okolice Żmigrodu/
leg. Marek Snowarski
/Dolny Śląsk, okolice Twardogóry/
leg. Marek Snowarski
/okolice Wrocławia/