Macrolepiota procera (Scop.) Sing.

Owocniki duże, o długim wysmukłym trzonie.

Kapelusz jasnobrązowy; 100 - 250 (300) mm średnicy; początkowo kulisty lub jajowaty, na długim trzonie, potem wypukły do rozpostartego z garbkiem w centrum; powierzchnia kapelusza sucha, szybko pęka na duże, grube włóknisto-wełnisto-strzępiaste, jasnobrązowe do płowych, umieszczone koncentrycznie, łuski, mniejsze ku brzegowi kapelusza; środek nie popękany, ciemniejszy, brązowy.

Blaszki białe, ostrze w wiekiem może brązowieć; miękkie i kruche; szerokie (10-20 mm); gęste; wolne, bardzo wyraźnie oddzielone od trzonu.

Trzon początkowo jednolicie brunatny, szybko charakterystycznie spękany koncentrycznie-zygzakowatymi pęknięciami na duże łuski z jasnym miąższem widocznym w spękaniach; (100) 150-300 (400) x 10-20 (40) mm, cylindryczny, bardzo długi, smukły, podstawa bulwiasta obrośnięta białawą grzybnią; pusty. Pierścień wyraźny, podwójny, grubobłoniasty, górna powierzchnia białokosmkowa, dolna brązowawa; przesuwalny.

Miąższ w kapeluszu biały, miękki, w kapeluszu u dojrzałych okazów watowaty; w trzonie zdrewniały, włóknisty, łykowaty; niezmienny; smak łagodny, orzechowy; zapach charakterystyczny, wyraźny, przyjemny słodkawo-aromatyczny.Owocniki duże, o długim wysmukłym trzonie.

Blaszki białe, ostrze w wiekiem może brązowieć; miękkie i kruche; szerokie (10-20 mm); gęste; wolne, bardzo wyraźnie oddzielone od trzonu.

Miąższ w kapeluszu biały, miękki, w kapeluszu u dojrzałych okazów watowaty; w trzonie zdrewniały, włóknisty, łykowaty; niezmienny; smak łagodny, orzechowy; zapach charakterystyczny, wyraźny, przyjemny słodkawo-aromatyczny.

Fruitbodies large with slender stipe. Pileus light brown, 100-250 (300) mm broad; at first globose to ovoid on long stipe, in age convex to nearly plane with obtuse umbo in center; surface dry, soon breaking up into coarse, thick, light brown to fawn, concentrically arranged, woolly scales; surface in center intact, darker, brown.
Lamellae white, edge in age becoming brown; soft and fragile; broad (10-20 mm); close; distinctly free.
Stipe at first brown, then surface breaking up into scales, often forming zigzag pattern on light, whitish background; (100) 150-300 (400) x 10-20 (40) mm, equal, very long, slender, base bulbous with whitish mycelium; hollow. Annulus distinct, strong, double, movable, upper surface whitish-woolly, bottom surface brownish.
Flesh in pileus white, soft in age becoming cotton-like; in stipe tough, fibrillose; unchanging; taste mild, nutty; smell characteristic, distinct, pleasantly sweetish-aromatic.

Wysyp zarodników biały. Zarodniki elipsoidalne, gładkie, bezbarwne, 15-20 x 10-13 µm.Wysyp zarodników biały. Zarodniki elipsoidalne, gładkie, bezbarwne, 15-20 x 10-13 µm.

Pospolity. Owocniki wyrastają od lata do jesieni, pojedynczo lub w grupach po kilka, w lasach liściastych, rzadziej w iglastych, często w miejscach świetlistych, na obrzeżach lasów, w trawie, na łąkach.Pospolity. Owocniki wyrastają od lata do jesieni, pojedynczo lub w grupach po kilka, w lasach liściastych, rzadziej w iglastych, często w miejscach świetlistych, na obrzeżach lasów, w trawie, na łąkach.

Jeden z najsmaczniejszych grzybów jadalnych, ma delikatny, specyficzny smak i słodkawy przyjemny zapach. Jada się tylko kapelusze. Najczęściej się ją panieruje i jest to w mojej ocenie słuszna decyzja.Jeden z najsmaczniejszych grzybów jadalnych, ma delikatny, specyficzny smak i słodkawy przyjemny zapach. Jada się tylko kapelusze. Najczęściej się ją panieruje i jest to w mojej ocenie słuszna decyzja.

Grzyb charakterystyczny i łatwy do odróżnienia od innych gatunków.

Od podobnych silnie trujących czubajeczek (Lepiota) np. od jeżoskórki ostrołuskowej (Echinoderma asperum) różni się wielkością i przesuwalnym pierścieniem.

Druga bardzo pospolita "kania" - czubajnik czerwieniejący (Chlorophyllum rhacodes) - nie jest przez większość grzybiarzy odróżniana od czubajki kani; jednak przy uważniejszej obserwacji wyraźnie różni się czerwieniejącym, brunatniejącym miąższem (zwłaszcza w trzonie) i brakiem zygzakowatego wzoru na trzonie (powierzchnia trzonu nie jest spękana); z punktu widzenia kulinarnego brakuje jej charakterystycznego słodkawego zapachu i smaku co w moim przekonaniu dyskwalifikuje ją w roli kandydatki na patelnię.Grzyb charakterystyczny i łatwy do odróżnienia od innych gatunków.

Druga bardzo pospolita "kania" - czubajnik czerwieniejący (Chlorophyllum rhacodes) - nie jest przez większość grzybiarzy odróżniana od czubajki kani; jednak przy uważniejszej obserwacji wyraźnie różni się czerwieniejącym, brunatniejącym miąższem (zwłaszcza w trzonie) i brakiem zygzakowatego wzoru na trzonie (powierzchnia trzonu nie jest spękana); z punktu widzenia kulinarnego brakuje jej charakterystycznego słodkawego zapachu i smaku co w moim przekonaniu dyskwalifikuje ją w roli kandydatki na patelnię.

Inne gatunki dużych czubajek są o wiele rzadsze:

czubajka sutkowata (Macrolepiota mastoidea) jest mniejsza, ma ściśle przylegający, prawie nieprzesuwalny pierścień i szpiczasty garbek na kapeluszu.

Małe egzemplarze z nieporozrywaną w centrum kapelusza skórką i przylegającymi łuskami, powinny być porównane z również jadalnymi czubajką gwiaździstą (Macrolepiota konradii) i czubajką białotrzonową (Macrolepiota excoriata), pierwsza jest ciemniej zabarwiona i ma drobne łuseczkowate spękania powierzchni trzonu, wyrasta w lasach liściastych; druga jest jaśniejsza, powierzchnię trzonu ma gładką, jest dość rzadka, ciepłolubna, owocniki wyrastają głównie poza lasem, na suchych łąkach, pastwiskach, trawnikach.Inne gatunki dużych czubajek są o wiele rzadsze:

Małe egzemplarze z nieporozrywaną w centrum kapelusza skórką i przylegającymi łuskami, powinny być porównane z również jadalnymi czubajką gwiaździstą (Macrolepiota konradii) i czubajką białotrzonową (Macrolepiota excoriata), pierwsza jest ciemniej zabarwiona i ma drobne łuseczkowate spękania powierzchni trzonu, wyrasta w lasach liściastych; druga jest jaśniejsza, powierzchnię trzonu ma gładką, jest dość rzadka, ciepłolubna, owocniki wyrastają głównie poza lasem, na suchych łąkach, pastwiskach, trawnikach.

This specie is very characteristic and easily to distinguish from other toxic species. Similar toxic czubajeczka (Lepiota) are much smaller and do not have movable ring.
Double of this specie is also very common czubajnik czerwieniejący (Chlorophyllum rhacodes), its flesh is changing colour from orange to reddish-brown (especially at stipe) and has no zigzag pattern on stipe surface (stipe cuticule is not cracked into scales); from culinary point of view lack of pleasant aroma disqualify it as candidate for pan (in my opinion).
Other big members of czubajka (Macrolepiota) are much rarer. czubajka sutkowata (Macrolepiota mastoidea) is smaller, its annulus is hardly movable, got distinct umbo.
Small specimens with not cracked pileipelis in the center of the cap and appressed scales should be compared with czubajka gwiaździsta (Macrolepiota konradii) and czubajka białotrzonowa (Macrolepiota excoriata), first is darker, with cracked stipe surface in tiny squamulles, grows in decidious forests and in clearings; second ligter, with smooth stipe, prefer warmer places, often outside of forest on dry meadows, pastures, lawns; has smooth stipe.

To, że czubajka kania może być powszechnie mylona z muchomorem zielonawym (Amanita phalloides) należy w mojej ocenie to tzw. "legend miejskich" - bezkrytycznie powtarzanych opowieści nie mających podstawy w faktach. Opowieści te funkcjonują też w mediach na zasadzie "jedna baba drugiej babie powiedziała, że ...".

Co bynajmniej nie przeczy, że mogą zdarzać się rzadkie przypadki, gdy zatruty nieszczęśnik w swoim mniemaniu zbierał „kanie, sowy, czubajki”. Takie zdarzenie świadczy o tym, że ta osoba może mieć bardzo szeroko rozciągnięte znaczenie, zakres, potocznych nazw „czubajka, kania, sowa” tj. w pojęciu takiej osobny desygnatem określenia "czubajka" jest większość dużych grzybów kapeluszowych, blaszkowych, o stosunkowo długim trzonie i jasnym kapelusza, w skrajnym przypadku każdy większy grzyb kapeluszowy blaszkami. Jak by nie patrzeć, wskazuje to na znikomą wiedzę na temat wyglądu i budowy grzybów w ogóle, a w szczególności brak elementarnego rozeznania o rzeczywistym wyglądzie czubajki kani (Macrolepiota procera) i muchomora zielonawego (Amanita phalloides).

W mojej ocenie, pomylenie czubajki kania z czymkolwiek innym jest możliwe u osób, które nigdy tego grzyba świadomie nie widziały: ani w naturze, ani na obrazku. Poza oczywistą, ogromną różnicą w ogólnym wyglądzie, a zwłaszcza w strukturze powierzchni kapelusza, inna jest też powierzchnia trzonu obu gatunków. Z innych różnicujących detali: pierścień czubajki kani jest wełnisty i przesuwalny, podstawa trzonu jest co prawda bulwiasto zgrubiała ale nie posiada pochwy.

W Polsce nie ma innych dużych silnie trujących czubajek. Za to w cieplejszych krajach występuje podobny a silnie trujący Chlorophyllum molybdites. Dojrzałe blaszki tego gatunku są barwy oliwkowo-zielonej i taki też jest barwa wysypu zarodników. W związku z ociepleniem klimatu nie jest wykluczone, że pojawi się w Polsce.To, że czubajka kania może być powszechnie mylona z muchomorem zielonawym (Amanita phalloides) należy w mojej ocenie to tzw. "legend miejskich" - bezkrytycznie powtarzanych opowieści nie mających podstawy w faktach. Opowieści te funkcjonują też w mediach na zasadzie "jedna baba drugiej babie powiedziała, że ...".

W mojej ocenie, pomylenie czubajki kania z czymkolwiek innym jest możliwe u osób, które nigdy tego grzyba świadomie nie widziały: ani w naturze, ani na obrazku. Poza oczywistą, ogromną różnicą w ogólnym wyglądzie, a zwłaszcza w strukturze powierzchni kapelusza, inna jest też powierzchnia trzonu obu gatunków. Z innych różnicujących detali: pierścień czubajki kani jest wełnisty i przesuwalny, podstawa trzonu jest co prawda bulwiasto zgrubiała ale nie posiada pochwy.

Mistaken with muchomor zielonawy (Amanita phalloides) is hardly possible. Despite general difference in look, there is different structure of cap and stipe surface, czubajka kania (Macrolepiota procera) has woolly movable annulus, stipe base is bulbous but without volva.
Outside Poland, in warmer regions grows similar Chlorophyllum molybdites which has at maturity olive-greenish lamellae and same colour spore print.