Geastrum

gwiazdosz
Owocnik początkowo kulisty, często na pół podziemny. Dojrzewająca osłona zewnętrzna (egzoperydium) pęka na kilka gwiaździście rozłożonych płatów.

Osłona wewnętrzna (endoperydium) ma formę mniej lub bardziej kulistą, w jej wnętrzu znajduje się masa zarodnikami (gleba) utworzona przez watowate strzępki - włośnię i zarodniki. Osłona wewnętrzna jest często umieszczona na na mniej lub bardziej zaznaczonej szyjce (można to pewnie ocenić dopiero gdy owocnik jest wysuszony). Przedłużenie szyjki, wchodzące mniej lub bardziej w glebę nazywa się kolumellą. Podstawy osłony wewnętrznej może wyróżniać się zgrubieniem, karbowaniem lub występowaniem kołnierza - ta część jest zwana apofizą.

Na górze osłony wewnętrznej tworzy się otwór przez który są uwalniane zarodniki - perystom. Może on być mniej lub bardziej zaznaczony, niski i niewyróżniający się strukturą od reszty endoperydium lub wydatny, stożkowaty, frędzlasty, o powierzchnia karbowanej, lub grzebieniastej. Otoczenie ujścia zarodników może nie wyróżniać się lub być mniej lub bardziej wyróżnione, wtedy jest nazywane talerzykiem. Talerzyk może wyróżniać się jaśniejszą barwą, jego krawędź może być ostro zarysowana, czasem w wałeczkiem.

występowania

Od 2004 do 2014 roku wszystkie gatunki gwiazdoszy podlegały ochronie, od tego roku tylko dziesięć rzeczywiście rzadko spotykanych.
Generalnie większość gatunków preferuje stanowiska ciepłe, na piaszczystym podłożu. Rzadziej w lasach, częściej poza nimi na stanowiskach kserotermicznych, w zaroślach. Także na terenach ruderalnych i innych poddanych presji człowieka. Wiele preferuje podłoża przepuszczalne, z udziałem wapnia.

space

Świeże owocniki pojawiają się latem i jesienią. Ponieważ są stosunkowo trwałe można je wypatrywać zimą i wiosną. Czasami potrafią dotrwają w dość dobrym stanie do kolejnego sezonu owocowania.

jak oznaczać

Geastrum berkeleyi (gwiazdosz angielski)
Przy oznaczaniu najlepiej dysponować przynajmniej kilkoma owocnikami z jednego stanowiska. Przy czym należy uwzględniać fakt, że w jednym miejscu może rosnąć nawet kilka gatunków gwiazdoszy, jako że wiele z nich ma podobne wymagania siedliskowe.

space

Podczas wysuszania ocenia się higroskopijność ramion - u kilku gatunków przy wysychaniu składają się aby przy nawilżaniu znowu się rozłożyć; pozostałe cechy sprawdza się na wyschniętych egzemplarzach,

space

Strukturę, trwałość, barwę wewnętrznej powierzchni ramion.

space

Powierzchnia endoperydium - u niektórych gatunków jest pokryta kryształkami lub granulkami.

Detale budowy ujścia zarodników (perystomu) i jego otoczenia. Czy perystom jest karbowany, czy jest obwiedziony wałeczkiem.

Wielkość zarodników i ich urzeźbienie które może mieć postać drobniejszych lub grubszych brodawek.

melanocephalum

Warstwa zarodnikonośna osłonięta osłoną wewnętrzną (tworzącą "główkę"), osłona siedząca lub na pojedynczym trzonku i z jednym ujściem zarodników

szyjka na które jest umieszczona "główka" mniej lub bardziej widoczna (lepiej widoczna po wyschnięciu owocnika)

osłona zewnętrzna (gwiaździsta podstawa) rozdziela się na dwie warstwy - miseczkowatą część przylegającą do podłoża i gwiaździstą część wynoszącą osłonę wewnętrzną ("główkę")

fornicatum

owocniki > 40 mm średnicy, ujście bez talerzyka i wałeczka;

miejsca wilgotne, bogate w humus, pod drzewami liściastymi

owocniki mniejsze; ujście zarodników na szczycie "główki" z wyróżniającym się barwą lub fakturą okręgiem - talerzykiem i otoczone zgrubieniem - wałeczkiem

quadrifidum

zarośla i lasty iglaste na wapieniu

smardae

w ogrodach, parkach

osłona zewnętrzna (gwiaździsta podstawa) nie rozdziela się na dwie warstwy

ujście dla zarodników na szczycie "główki" grzebieniaste, karbowane

striatum

u podstawy "główki" wyraźny kołnierzyk, o ostrej krawędzi skierowanej w dół; "główka" zwykle spłaszczona, umieszczona na długiej na kilka mm szyjce

w dolnej części "główki" brak "kołnierza" o ostrej krawędzi skierowanej w dół; osłona wewnętrzna ±kulista

pectinatum

podstawa osłony wewnętrznej ("główki") promieniście bruzdowana, pofałdowana

podstawa osłony wewnętrznej ("główki") nie pofałdowana

berkeleyi

Geastrum berkeleyi (gwiazdosz angielski)

pedicellatum

owocniki do 20-40 mm śr.

ujście dla zarodników na szczycie "główki" frędzlowate lub włókniste

schmidelii

Geastrum schmidelii (gwiazdosz karzełkowaty)

minimum

Geastrum minimum (gwiazdosz najmniejszy)

pseudolimbatus

"główka" umieszczona bezpośrednio na osłonie zewnętrznej (gwiaździstej podstawie) lub jedynie na nieznacznej szyjce

triplex

owocniki duże (50-180mm po rozpostarciu), wokół dolnej części osłony wewnętrznej wałkowate zgrubienie;

w miejscach cienistych, bogatych w humus, pod drzewami liściastymi
stosunkowo często znajdowany gatunek gwiazdosza

ujście dla zarodników na szczycie "główki" karbowane, gwiazdosze z suchych terenów o charakterze stepowym Geastrum badium, Geastrum kotlabae

ujście dla zarodników na szczycie "główki" frędzlaste lub włókniste

owocniki silnie higroskopijne (ramiona gwizady przy wysychaniu "składają się", przy nawilżeniu ponownie rozkładają się); osłona wewnętrzna (endoperydium, "główka") bez apofizy ("kołnierza")

hungaricum

małe (<20 mm śr.); ujście płaskie, frędzlaste w talerzykowatym zaklęśnięciu;

tereny kserotermiczne
rzadki

saccatum

osłona zewętrzna odchyla się nieznacznie, osłona wewnętrzna umieszczona więc w zgłębieniu; wyraźny talerzyk ograniczony wałeczkiem wokół ujścia zarodników;

w wilgotnych lasach liściastych
stosunkowo częsty

ujście dla zarodników na szczycie "główki" bez wyraźnie zaznaczonego talerzyka; płaty silniej rozchylają się, nie tworzą miseczki

corollinum

floriforme

brak jakichkolwiek śladów talerzyka; zarodniki 5.5-8 µm średnicy, na obwodzie ok. 15-18 brodawek

owocniki nie wykazują silnej higroskopijności

coronatum

u podstawy osłony wewnętrznej dobrze wykształcona apofiza, szyjka wyraźna, ujście frędzlaste, otoczone jaśniejszym pasem i czasem słabym wałeczkiem;

w lasach iglastych i liściastych
częsty

osłona wewnętrzna bez apofizy ("kołnierza" w dolnej części "główki"), wokół ujścia dla zarodników na szczycie "główki" brak ograniczającego wałeczka

rufescens

owocniki duże, do 80 mm śr.; osłona zewnętrzna czerwonobrązowa, jej miąższ mniej lub bardziej czerwienieje; gdy suche widoczna krótka szyjka; zarodniki większe, 4.5 µm śr.;

lasy różnego typu
częsty

fimbriatum

owocniki nieduże (10-40 mm śr.); osłona zewnętrzn białoochrowa, białobeżowa, orzechowa; brak szyjki także na sucho; zarodniki mniejsze, 3-4 µm śr.;

lasy różnego rodzaju
najczęstszy w Polsce