| ||||||
| ||||||
opis
Kapelusz jasny, szary, srebrzystoszary, z oliwkowymi, brązowawymi plamami, ku brzegom także różowawy, zwłaszcza z wiekiem; duży, 100-250(300) mm średnicy, początkowo półkulisty, potem wypukły do płasko-wypukłego o nieregularnej powierzchni; powierzchnia gładka lub drobno zamszowata, w czasie suchej pogody może być spękana, wilgotna nieco lepka; skórka ściśle zrośnięta z miąższem, wystająca poza brzeg kapelusza; brzeg ostry, pofalowany.
Trzon silnie bulwiasto zgrubiały, 100-120 x 50-100 mm; w górze żółty, ku podstawie karminowo-czerwony, często tylko u podstawy ma taką barwę; w górnej części z siateczką żółtawą do czerwonawej.
zarodniki
Wysyp zarodników oliwkowo-brązowy. Zarodniki elipsoidalne, gładkie, grubościenne, 10-15 x 4.5-6.5 µm.
Spore print olive-brown. Spores ellipsoid, smooth, thick walled, 10-15 x 4.5-6.5 µm.
występowanie
Gatunek podlega ochronie ścisłej (poz. I.8 wg aktualnego rozporządzenia). Nie mają do niego zastosowania wyłączenia spod ochrony uzasadnione względami godpodarki rolnej, leśnej lub rybackiej (§7.1). Do ustawowej ochrony został włączony w 2004 roku.
Jest to grzyb ciepłolubny i wapieniolubny. W Polsce bardzo rzadki.
Owocniki wyrastają od lata do jesieni, pojedynczo i gromadnie, w prześwietlonych miejscach, pod bukami, dębami, grabami, na glebach wapiennych.
Statusy czerwonej listy. [125]: E–wymierający - krytycznie zagrożony
wartość
Trujący. Niedogotowany powoduje silne niedyspozycje żołądkowo-jelitowe. Dobrze ugotowany podobno daje się zjeść bez obawy. Wg. relacji odkrywcy stanowiska w Górach Kaczawskich jest on od lat zbierany i jedzony przez miejscową ludność. Jeden z napotkanych przeze mnie egzemplarzy ocalał przed zbieraczami tylko dzięki temu, że był silnie zaczerwiony. Po rozcięciu nożem zostały porzucone przez grzybiarza - poprzeczne cięcie trzonu widać na fotografiach znaleziska z 2005 roku. Drugi egzemplarz był bardzo stary, w stanie rozkładu.
Poisonous? Anyway not strongly toxic.
uwagi
Podobne borowiki o czerwonych porach i siateczce na trzonie to:
Borowik purpurowy (Boletus rhodoxanthus) - wyróżnia się żółtym miąższem, wyraźnie siniejącym, trzon jest złotożółty z wyraźną purporowczerwoną siateczką, pory początkowo złotożółte, potem purpurowoczerwone;
Forma albinotyczna borowik szatański (Boletus satanas) bywa podawana jako Boletus crataegii
Podobnie zabarwiony kapelusz (ale z żółtymi porami także w wieku dojrzałym) mają: borowik żółtopory (Caloboletus calopus), borowik korzeniasty (Boletus radicans), borowik królewski (Boletus regius).
W tym miejscu jest okazja aby wspomnieć o Boletus lupinus. Przyjęło się interpretować go jako gatunek o cechach B. satanas ale z kapeluszem o tonach czerwonych do purpurowych, bez siateczki lub z bardzo słabą na trzonie żółtym, rzadko z czerwonym nalotem. Może jest to tylko forma B. satanas? Boletus lupinus jest też utożsamiany z Boletus splendidus (Breitenbach, Kranzlin) lub traktowany jako forma borowik szatański (Boletus satanas). Natomiast na planszy Friesa siateczka jest mocna i to do podstawy trzonu. Generalnie gatunki wokół B. satanas są rzadkie i trudne do zdefiniowania także pewnie wiele będzie się w ich systematyce jeszcze działo.
W tym miejscu jest okazja aby wspomnieć o Boletus lupinus. Przyjęło się interpretować go jako gatunek o cechach B. satanas ale z kapeluszem o tonach czerwonych do purpurowych, bez siateczki lub z bardzo słabą na trzonie żółtym, rzadko z czerwonym nalotem. Może jest to tylko forma B. satanas? Boletus lupinus jest też utożsamiany z Boletus splendidus (Breitenbach, Kranzlin) lub traktowany jako forma borowik szatański (Boletus satanas). Natomiast na planszy Friesa siateczka jest mocna i to do podstawy trzonu. Generalnie gatunki wokół B. satanas są rzadkie i trudne do zdefiniowania także pewnie wiele będzie się w ich systematyce jeszcze działo.
Mitologia borowika szatańskiego. Dla uniknięcia nieporozumień warto zauważyć, że w potocznym pojęciu mianem borowika szatańskiego, czy (najczęściej) po prostu szatana, określa się goryczak żółciowy (Tylopilus felleus), ten ma różowe pory i bardzo gorzki smak. Dawniej podawano że goryczak żółciowy (Tylopilus felleus) powoduje silne niedyspozycje żołądkowo-jelitowe; obecnie przyjmuje się, że nie jest trujący tylko niejadalny z powodu gorzkiego smaku.
Czasem miano szatan jest też stosowane do wszelkich, nietypowych (siniejących, o czerwonych porach i/lub trzonie borowików, czyli do tzw. grupy kolorowych borowików. Szerzej zainteresowanych problematyką nazw potocznych zapraszam do przeczytania artykułu o nazwach grzybów.
