Boletus edulis Bull.

Kapelusz typowo brązowy (zdarzają się egzemplarze jasnobrązowe i ciemnobrązowe), z wiekiem przeważnie ciemnieje do ciemnobrązowego, czerwonobrązowego, brzeg kapelusza może być jaśniejszy, podobnie owocniki przykryte ściółką mogą być bardzo jasne; (60) 80 - 200 (250) mm średnicy, najpierw półkulisty, potem wypukły, u starych egzemplarzy poduszkowato rozpostarty; powierzchnia gładka lub pomarszczona ale nie zamszowa; u młodych owocników i przy wilgotnej pogodzie nieco lepka.

Pileus young light brown, in age to dark brown, reddish-brown, paler at the margin, young specimens covered with leaves litter are often whitish; (60) 80 - 200 (250) mm broad, young hemispheric, then convex to broadly convex; surface smooth to wrinkled; subviscid during wet weather.

Pory początkowo białawe, z wiekiem żółte do żółtozielonych i oliwkowozielonych; dość drobne, okrągławe, z wiekiem kanciaste; uciśnięte nie przebarwiają się. Rurki takiej samej barwy, dość długie (8-30 mm); łatwo oddzielają się od kapelusza; przy trzonie zatokowato wycięte.

Trzon białawy do jasnobrązowego, dolna część jaśniejsza, w górnej części trzonu widoczna jest mniej lub bardziej wyraźna, biaława lub jasnobrązowa, stosunkowo drobna siateczka, w dół trzonu jej oczka się silnie wydłużają i powiększają; 40-200 x 20-60 (100) mm, mniej lub bardziej maczugowato rozszerzony u podstawy.

Miąższ biały, długo zwarty, u starszych egzemplarzy nieco gąbczasty; pod skórką zabarwiony na brązowo (czerwonobrązowawo); na przekroju niezmienny; zapach słaby, przyjemny; smak łagodny, przyjemny (orzechowy); zapach suszu charakterystyczny, intensywny, przyjemny.

Pores young whitish, small, round, in age angulate; in age yellow to green-yellow, dingy-olive-yellow. Tubes the same colour, quite long, 8-30 mm; easily separable from contex; adnaxed.

Stipe whitish to light brown, paler at the base; with more or less distinct whitish or lightbrown reticule especially at the apex; 40-200 x 20-60 (100) mm, thick, more or less clavate.

Flesh white, young firm, in age spongy; under cuticle reddish-brown; unchanging; smell pleasant, when dried intensive; taste mild, nutty.

Wysyp oliwkowobrązowy (ciemnooliwkowy). Zarodniki wrzecionowate, 14-18 x 4,5 - 5,5 (7) µm, gładkie.

Pospolity. Owocniki wyrastają od lata do jesieni, pojedynczo lub w grupach, w lasach iglastych, mieszanych i liściastych, pod różnymi gatunkami drzew, z preferencją dla iglastych, na glebach różnego typu, unika gleb wapiennych, gdzie częste są "kolorowe borowiki".

Jadalny. Bardzo smaczny i wysoko ceniony w kuchni z uwagi na zwarty miąższ, nie czerniejący w czasie obróbki. Susz ma silny, przyjemny, charakterystyczny aromat i pozostaje jasny, nie ciemnieje jak w przypadku wielu innych gatunków grzybów rurkowych. Susz dodany do potraw nadaje im niepowtarzalny, przyjemny smak i zapach. Borowik szlachetny i wszystkie jego odmiany (np. borowik sosnowy, borowik usiatkowany) jest dopuszczony do obrotu handlowego na terenie Polski.

Grzybiarze potoczną nazwę szatan odnoszą zazwyczaj do niejadalnego z powodu gorzkiego smaku goryczaka żółciowego (Tylopilus felleus). Młode owocniki tego gatunku, o jeszcze białych rurkach, mogą być, na pierwszy rzut oka, łudząco podobne do prawdziwków lub podgrzybka brunatnego. Jak je odróżnić? Miąższ goryczaka ma ekstremalnie gorzki smak (są jednak ludzie którzy nie wyczuwają tej goryczy). Gorzki smak nie zanika podczas suszenia lub gotowania - już jeden egzemplarz goryczaka całkowicie psuje smak całej potrawy. Miąższ prawdziwka i podgrzybków jest łagodny w smaku. Ważną cechą różnicującą jest wyraźna ciemna gruba siateczka, o dużych oczkach, na trzonie. Skórka kapelusza goryczaka jest wyraźnie matowa, zamszowa. U dojrzałych owocników różnica jest jednoznaczna, pory u goryczaka są jasnoróżowe, podczas gdy u prawdziwka i podgrzybków przechodzą od barwy białej do żółej lub żółtozielonej.

Najczęściej "normalni grzybiarze" stosują nazwę szatan do goryczaka żółciowego. Jest też ona odnoszona do borowika szatańskiego (Rubroboletus satanas) lub szerzej do wszystkich dziwnych "kolorowych borowików".

Prawdziwek wykazuje dużą zmienność w barwie kapelusza i wykształceniu siateczki na trzonie. Te cechy oraz siedlisko są podstawą do wyróżniania podgatunków, odmian lub form - są one też ujmowane jako samodzielne gatunki. Nie ma między nimi istotnych różnic w budowie mikroskopowej.

Gatunek borowik szlachetny (Boletus edulis) w najwęższym ujęciu obejmuje egzemplarze o orzechowo-brązowym, rzadziej ciemniejszym kapeluszu o gładkiej, nie zamszowej powierzchni, wyrastają w lasach iglastych i liściastych, na niżu i w górach.

Rzadko spotyka się formę żółtą (cytrynową) pozbawioną brązowego barwnika. Podawana jest ona jako Boletus edulis f. citrinus (Pelt. ex E.-J. Gilbert) Vassilkov (borowik szlachetny forma żółta albo borowik szlachetny forma cytrynowa).

Borowik sosnowy (Boletus pinophilus) wyrasta pod sosnami (Pinus) i ma ciemny, ciemnobrązowy, czerwonobrązowy, czarnobrązowy kapelusz, drobniejszą siateczkę na trzonie i matowy kapelusz podobnie jak borowik usiatkowany (Boletus reticulatus).

Ze świerkami związana jest odmiana Boletus edulis var. piceicola Vassilkov — borowik szlachetny odmiana świerkowa.

Borowik usiatkowany (Boletus reticulatus) ma w dotyku zamszową powierzchnię kapelusza, z wiekiem (zwłaszcza podczas suchej pogody) mniej lub bardziej spękaną; wyrasta pod bukami, owocniki pojawiają wcześnie, od początku lata; siateczka na trzonie jest wyraźniejsza i sięga podstawy trzonu - nie jest to jednak dobra cecha diagnostyczna.

Borowik ciemnobrązowy (Boletus aereus) - wyrasta pod dębami i kasztanowcami, ma kapelusz ciemnobrązowy, czarniawobrązowy i brązowy trzon, jest ciepłolubny, w Polsce bardzo trudny do znalezienia, częsty na południu Europy.

Dość zagadkowymi gatunkami (mało kto je widział) są dwa kolejne "prawdziwkowe" gatunki: borowik grabowy (Boletus carpinaceus) wyrasta pod grabami, kapelusz szary, trzon ciemnobrązowy i borowik brzozowy (Boletus betulicolus) który wyrasta pod brzozami, kapelusz i trzon jest białawy do bladoochrowego, siateczka jedynie w górze trzonu.

Bardzo rzadki w Europie borowik brązowofioletowy (Boletus separans) jest gatunkiem północnoamerykańskim, kapelusz brązowy, za młodu z odcieniem purpurowym albo fioletowym, wyrasta w kwaśnych buczynach, pod dębami i kasztanowcami, najbardziej charakterystyczna jest żółte (nie żółtooliwkowe) zabarwienie dojrzałych porów, liliowoczerwony odcień powierzchni trzonu i zmiana barwy na sinozieloną pod wpływem amoniaku.

At a first look could be mistaken with goryczak żółciowy (Tylopilus felleus), which when young got white pores, then becoming pinkish; flesh is very bitter; stipe with distinct dark reticule; pileus surface dull, suede-like.
borowik szlachetny (Boletus edulis) is very variable, there are many similar varieties treated often as distinct species:
borowik szlachetny (Boletus edulis) sensu stricto is described above, it has light to brown, reddish brown pileus wiht smooth, not suedelike surface; grows in coniferous and hardwood forests.
borowik sosnowy (Boletus pinophilus) is associated with pine; has dark, dark brown, red-brown, blackish-brown pileus.
borowik usiatkowany (Boletus reticulatus) has finelly tomentose surface, in age more or less cracked; is associated with beech trees; fruits starting from early summer; net more distinct, up to the stipe base - but this character is of low diagnostic variable.
borowik ciemnobrązowy (Boletus aereus) is associated with oak and horse chestnut; has brown stipe and darkbrown to blackish-brown pileus; grows in warm locations.
borowik grabowy (Boletus carpinaceus) is associated with hornbeam.
borowik brzozowy (Boletus betulicolus) is associated with birch trees, has whitish to pale ocher cap and stipe with reticulation in upper side.
borowik brązowofioletowy (Boletus separans) is North America speciek, has dark cap with purple to violet tint at margin when inmature; grows in acid beech forest, under oaks or horse chestnut; most distinct characters are: lilac-red colour of steam surface and its blue-green reaction with amonia.