grzyby.pl

Boletus edulis Bull.

borowik szlachetny, "prawdziwek" · "prawus" · "prawusek", King Bolete, Cep, Porcini /en/
autorzy i statusy taksonu są widoczne na szerszym ekranie 🛈
Boletus edulis (borowik szlachetny)
pokrój
Boletus edulis (borowik szlachetny)
pod świerkami, na skarpie drogi leśnej
Boletus edulis (borowik szlachetny)
grupa pod bukami i sosnami
Boletus edulis (borowik szlachetny)
pod bukami, na skrzyżowaniu dróg leśnych, na drodze
Boletus edulis (borowik szlachetny)
dwa młode owocniki; pod bukami
Boletus edulis (borowik szlachetny)
Boletus edulis (borowik szlachetny)
cechy diagnostyczne w kluczu:Boletus (borowik)kl 27

owocnik

nazwa prawdziwek, używana w języku potocznym odnosi się do kilku podobnych gatunków zbieranych przez grzybiarzy
Boletus edulis (borowik szlachetny)
pory młodszego i dojrzałego egzemplarza
Boletus edulis (borowik szlachetny)
dojrzałe pory w zbliżeniu
Boletus edulis (borowik szlachetny)
siateczka w górze trzonu
Kapelusz typowo brązowy (zdarzają się egzemplarze jasnobrązowe i ciemnobrązowe), z wiekiem przeważnie ciemnieje do ciemnobrązowego, czerwonobrązowego, brzeg kapelusza może być jaśniejszy, podobnie owocniki przykryte ściółką mogą być bardzo jasne; (60) 80 - 200 (250) mm średnicy, najpierw półkulisty, potem wypukły, u starych egzemplarzy poduszkowato rozpostarty; powierzchnia gładka lub pomarszczona ale nie zamszowa; u młodych owocników i przy wilgotnej pogodzie nieco lepka.

Pileus young light brown, in age to dark brown, reddish-brown, paler at the margin, young specimens covered with leaves litter are often whitish; (60) 80 - 200 (250) mm broad, young hemispheric, then convex to broadly convex; surface smooth to wrinkled; subviscid during wet weather.

Pory początkowo białawe, z wiekiem żółte do żółtozielonych i oliwkowozielonych; dość drobne, okrągławe, z wiekiem kanciaste; uciśnięte nie przebarwiają się. Rurki takiej samej barwy, dość długie (8-30 mm); łatwo oddzielają się od kapelusza; przy trzonie zatokowato wycięte.

Trzon białawy do jasnobrązowego, dolna część jaśniejsza, w górnej części trzonu widoczna jest mniej lub bardziej wyraźna, biaława lub jasnobrązowa, stosunkowo drobna siateczka, w dół trzonu jej oczka się silnie wydłużają i powiększają; 40-200 x 20-60 (100) mm, mniej lub bardziej maczugowato rozszerzony u podstawy.

Miąższ biały, długo zwarty, u starszych egzemplarzy nieco gąbczasty; pod skórką zabarwiony na brązowo (czerwonobrązowawo); na przekroju niezmienny; zapach słaby, przyjemny; smak łagodny, przyjemny (orzechowy); zapach suszu charakterystyczny, intensywny, przyjemny.

Pores young whitish, small, round, in age angulate; in age yellow to green-yellow, dingy-olive-yellow. Tubes the same colour, quite long, 8-30 mm; easily separable from contex; adnaxed.

Stipe whitish to light brown, paler at the base; with more or less distinct whitish or lightbrown reticule especially at the apex; 40-200 x 20-60 (100) mm, thick, more or less clavate.

Flesh white, young firm, in age spongy; under cuticle reddish-brown; unchanging; smell pleasant, when dried intensive; taste mild, nutty.

cechy diagnostyczne w kluczu:Boletus (borowik)kl 27

zarodniki

Wysyp oliwkowobrązowy (ciemnooliwkowy). Zarodniki wrzecionowate, 14-18 x 4,5 - 5,5 (7) µm, gładkie.
Spore print dark olive-brown. Spores fusiform, smooth, 14-18 x 4,5-5,5 (7) µm.
cechy diagnostyczne w kluczu:Boletus (borowik)kl 27

występowanie

Jest w czekliście.[105]
Boletus edulis (borowik szlachetny)
Pospolity. Owocniki wyrastają od lata do jesieni, pojedynczo lub w grupach, w lasach iglastych, mieszanych i liściastych, pod różnymi gatunkami drzew, z preferencją dla iglastych, na glebach różnego typu, unika gleb wapiennych, gdzie częste są "kolorowe borowiki".
Quite common. Summer-fall, solitary or gregarious in coniferous and hardwood forests, on acidic soils, avoids calcareous soils.
cechy diagnostyczne w kluczu:Boletus (borowik)kl 27

jadalne czy trujące? 🟢! 🛒

cechy diagnostyczne w kluczu:Boletus (borowik)kl 27
Boletus edulis (borowik szlachetny)
prawdziwki mają wielu amatorów, ten owocnik który wyrósł w buczynie, nie dość że objedzony przez ślimaki, to trzon miał znacznie ześrutowany przez żuki leśne (Geotrupes silvaticus)
Jadalny. Bardzo smaczny i wysoko ceniony w kuchni z uwagi na zwarty miąższ, nie czerniejący w czasie obróbki. Susz ma silny, przyjemny, charakterystyczny aromat i pozostaje jasny, nie ciemnieje jak w przypadku wielu innych gatunków grzybów rurkowych. Susz dodany do potraw nadaje im niepowtarzalny, przyjemny smak i zapach. Borowik szlachetny i wszystkie jego odmiany (np. borowik sosnowy, borowik usiatkowany) jest dopuszczony do obrotu handlowego na terenie Polski.
Edible and choice, very tasty because of his intensive pleasant aroma, especially when dried. In polish cuisine dried King Bolete in some dishes (like soup or "pierogi z kapusta i grzybami") performs role of "ritual food" during Christmas Eve (like turkey on Thanksgiving Day in States).
cechy diagnostyczne w kluczu:Boletus (borowik)kl 27
Grzybiarze potoczną nazwę szatan odnoszą zazwyczaj do niejadalnego z powodu gorzkiego smaku goryczaka żółciowego (Tylopilus felleus). Młode owocniki tego gatunku, o jeszcze białych rurkach, mogą być, na pierwszy rzut oka, łudząco podobne do prawdziwków lub podgrzybka brunatnego. Jak je odróżnić? Miąższ goryczaka ma ekstremalnie gorzki smak (są jednak ludzie którzy nie wyczuwają tej goryczy). Gorzki smak nie zanika podczas suszenia lub gotowania - już jeden egzemplarz goryczaka całkowicie psuje smak całej potrawy. Miąższ prawdziwka i podgrzybków jest łagodny w smaku. Ważną cechą różnicującą jest wyraźna ciemna gruba siateczka, o dużych oczkach, na trzonie. Skórka kapelusza goryczaka jest wyraźnie matowa, zamszowa. U dojrzałych owocników różnica jest jednoznaczna, pory u goryczaka są jasnoróżowe, podczas gdy u prawdziwka i podgrzybków przechodzą od barwy białej do żółej lub żółtozielonej.

Najczęściej "normalni grzybiarze" stosują nazwę szatan do goryczaka żółciowego. Jest też ona odnoszona do borowika szatańskiego (Rubroboletus satanas) lub szerzej do wszystkich dziwnych "kolorowych borowików".

cechy diagnostyczne w kluczu:Boletus (borowik)kl 27
Prawdziwek wykazuje dużą zmienność w barwie kapelusza i wykształceniu siateczki na trzonie. Te cechy oraz siedlisko są podstawą do wyróżniania podgatunków, odmian lub form - są one też ujmowane jako samodzielne gatunki. Nie ma między nimi istotnych różnic w budowie mikroskopowej.

Gatunek borowik szlachetny (Boletus edulis) w najwęższym ujęciu obejmuje egzemplarze o orzechowo-brązowym, rzadziej ciemniejszym kapeluszu o gładkiej, nie zamszowej powierzchni, wyrastają w lasach iglastych i liściastych, na niżu i w górach.

Rzadko spotyka się formę żółtą (cytrynową) pozbawioną brązowego barwnika. Podawana jest ona jako Boletus edulis f. citrinus (Pelt. ex E.-J. Gilbert) Vassilkov (borowik szlachetny forma żółta albo borowik szlachetny forma cytrynowa).

Borowik sosnowy (Boletus pinophilus) wyrasta pod sosnami (Pinus) i ma ciemny, ciemnobrązowy, czerwonobrązowy, czarnobrązowy kapelusz, drobniejszą siateczkę na trzonie i matowy kapelusz podobnie jak borowik usiatkowany (Boletus reticulatus).

Ze świerkami związana jest odmiana Boletus edulis var. piceicola Vassilkov — borowik szlachetny odmiana świerkowa.

Borowik usiatkowany (Boletus reticulatus) ma w dotyku zamszową powierzchnię kapelusza, z wiekiem (zwłaszcza podczas suchej pogody) mniej lub bardziej spękaną; wyrasta pod bukami, owocniki pojawiają wcześnie, od początku lata; siateczka na trzonie jest wyraźniejsza i sięga podstawy trzonu - nie jest to jednak dobra cecha diagnostyczna.

Borowik ciemnobrązowy (Boletus aereus) - wyrasta pod dębami i kasztanowcami, ma kapelusz ciemnobrązowy, czarniawobrązowy i brązowy trzon, jest ciepłolubny, w Polsce bardzo trudny do znalezienia, częsty na południu Europy.

Dość zagadkowymi gatunkami (mało kto je widział) są dwa kolejne "prawdziwkowe" gatunki: borowik grabowy (Boletus carpinaceus) wyrasta pod grabami, kapelusz szary, trzon ciemnobrązowy i borowik brzozowy (Boletus betulicolus) który wyrasta pod brzozami, kapelusz i trzon jest białawy do bladoochrowego, siateczka jedynie w górze trzonu.

Bardzo rzadki w Europie borowik brązowofioletowy (Boletus separans) jest gatunkiem północnoamerykańskim, kapelusz brązowy, za młodu z odcieniem purpurowym albo fioletowym, wyrasta w kwaśnych buczynach, pod dębami i kasztanowcami, najbardziej charakterystyczna jest żółte (nie żółtooliwkowe) zabarwienie dojrzałych porów, liliowoczerwony odcień powierzchni trzonu i zmiana barwy na sinozieloną pod wpływem amoniaku.

At a first look could be mistaken with goryczak żółciowy (Tylopilus felleus), which when young got white pores, then becoming pinkish; flesh is very bitter; stipe with distinct dark reticule; pileus surface dull, suede-like.
borowik szlachetny (Boletus edulis) is very variable, there are many similar varieties treated often as distinct species:
borowik szlachetny (Boletus edulis) sensu stricto is described above, it has light to brown, reddish brown pileus wiht smooth, not suedelike surface; grows in coniferous and hardwood forests.
borowik sosnowy (Boletus pinophilus) is associated with pine; has dark, dark brown, red-brown, blackish-brown pileus.
borowik usiatkowany (Boletus reticulatus) has finelly tomentose surface, in age more or less cracked; is associated with beech trees; fruits starting from early summer; net more distinct, up to the stipe base - but this character is of low diagnostic variable.
borowik ciemnobrązowy (Boletus aereus) is associated with oak and horse chestnut; has brown stipe and darkbrown to blackish-brown pileus; grows in warm locations.
borowik grabowy (Boletus carpinaceus) is associated with hornbeam.
borowik brzozowy (Boletus betulicolus) is associated with birch trees, has whitish to pale ocher cap and stipe with reticulation in upper side.
borowik brązowofioletowy (Boletus separans) is North America speciek, has dark cap with purple to violet tint at margin when inmature; grows in acid beech forest, under oaks or horse chestnut; most distinct characters are: lilac-red colour of steam surface and its blue-green reaction with amonia.

cechy diagnostyczne w kluczu:Boletus (borowik)kl 27

wybrane okazy · selected collections

#11
02 10 12 - 3
leg. Marek Snowarski
/okolice Milicza/
#4
04 09 16 - 18
/Puszcza Białowieska/
#12
05 09 04 - 6
/Kotlina Kłodzka/
#5
07 09 25 - 2
/Czechy, Orlickie Hory/
literatura · references
specyfikacja literatury jest widoczna na szerszym ekranie 🛈
  • Dermek A., Pilat A., 1991 — Poznajemy grzyby. [8]
  • Wojewoda W., 2003 — Checklist of polish larger basidiomycetes. [105]
  • dane w bazie „publikacji po 2000 r.” #[1398]
    Boletus edulis Bull. · publikacje: Flisińska 2004, Narkiewicz 2001a, Szkodzik 2005, Friedrich 2006, Lisiewska 2006, Ławrynowicz i in. 2002, Ławrynowicz i in. 2001, Flisińska 2000, Bujakiewicz 2004, Zieliński i in. 2007, Łuszczyński 2000a, Łuszczyński 2001, Bujakiewicz 2003, Lisiewska i Reszel 2000, Celka 2002, Flisińska 2000a, Friedrich 2001, Friedrich i Orzechowska 2002, Szczepkowski i in. 2008, Ławrynowicz 2001, Lisiewska i Galas-Świdurska 2005, Lisiewska 2004, Wilga 2004a, Wilga 2002b, Wilga 2004b, Ławrynowicz 2001a, Ławrynowicz i Stasińska 2000, Halama i Panek 2000, Lisiewska 2000, Łuszczyński 2000c, Lisiewska i Malinger 2001, Stasińska 2000, Lisiewska i Król 2007, Adamczyk i in. 2008, Friedrich 2002, Łuszczyński 2007, Czarnecka i Janiec 2002, Flisińska 2002, Krupa i Krupa 2000, Wilga 2004d, Flisińska 2000b, Łuszczyński 2008, Kujawa 2008, Wilga 2005b, Ławrynowicz 2000, Gierczyk i in. 2009, Gumińska 2000, Żółciak 2009, Gumińska 2006, Wilga 2000b, Wilga 2001a, Wilga 2005c, Wilga 2004e, Wilga 2004f, Wilga 2008, Wilga i Ciechanowski 2007, Wilga i Wantoch-Rekowski 2008, Fiedorowicz 2009, Kujawa 2009, Kujawa 2009a, Adamczyk 2005a, Winnicki i Zemanek 2003, Adamczyk i Kucharski 2005, Adamczyk 2007a, Adamczyk 2003, Adamczyk 2003a, Kałucka 2009a, Bujakiewicz i Kujawa 2010, Ławrynowicz i in. 2009, Halama i Romański 2010, Chachuła 2010, Friedrich 2010, Wilga i Wantoch-Rekowski 2011, Grzywnowicz 2001, Kryza i Puciata 2009, Ławrynowicz i in. 2002a, Ławrynowicz i Szkodzik 2002, Narkiewicz 2011, Borzyszkowska 2011, Zieliński i in. 2011, Adamczyk 2011, Karasiński 2009a, Piętka i in. 2012, Kujawa i in. 2012b, Gierczyk i in. 2013, Sumorok i in. 2013, Narkiewicz i in. 2013, Kudławiec 2014, Sumorok i in. 2008, Kujawa i in. 2013, Salamaga i Ślusarczyk 2014, Gierczyk i in. 2014 , Kasper-Pakosz i Łuczaj 2014, Kasper-Pakosz i Łuczaj 2014a, Śliwińska i in. 2014, Śliwińska i in. 2014a, Adamczyk 2014, Ślusarczyk 2005, Szczepkowski i in. 2011a, Kudławiec i in. 2014, Żurawlew 2014, Karasiński i in. 2015, Kujawa i in. 2015 , Trocha i in. 2012, Halama 2015 , Kudławiec 2015, Kozłowska i in. 2015, Kujawa i in. 2015a, Kudławiec i Misiuna 2014, Gierczyk i in. 2015a , Grzesiak i in. 2017, Stasińska i Sotek 2016, Gierczyk i in. 2017a, Pietras i in. 2016a, Grzesiak i in. 2017a, Narkiewicz 1997, Krotoski 2006, Krotoski 2012, Krotoski 2011, Maciejczyk i in. 2015, Friedrich 2010a, Wojewoda i in. 2016, Stasińska i Sotek 2017, Gierczyk i in. 2018, Gierczyk i in. 2018a, Gierczyk i in. 2018b, Hoffeins i in. 2017, Chachuła 2018, Bujakiewicz 2018, Gierczyk i in. 2019a, Kozłowska i in. 2019, Ślusarczyk 2019, Gierczyk i in. 2019b, Szewczyk 2019, Bartoszek i Mleczko 2019, Kujawa i in. 2019 (as: Boletus edulis f. edulis), Brzeg i Lisiewska 2018, Chachuła i in. 2019a, Skorupski i in. 2011, Grzesiak i in. 2020, Friedrich 2020, Piskorski 2021, Chachuła i Fiedor 2020, Chachuła i in. 2021, Ślusarczyk 2021, Narkiewicz i in. 2019, Gierczyk i in. 2020, Ławrynowicz i in. 2004, Szpotkowski 2010, Chwistek 2008, Fiedorowicz 2020, Wilga i Wantoch-Rekowski 2019, Ławrynowicz i in. 2009a

  • dane w bazie „publikacji po 2000 r.” #[1399]
    Boletus edulis f. citrinus (Pelt. ex E.-J. Gilbert) Vassilkov · uwagi: brak w checklist Wojewoda (2003) - niewyróżniany z B. edulis
    publikacje: Kujawa i in. 2019

ta strona być może używa ciasteczek (cookies), korzystając z niej akceptujesz ich użycie — więcej informacji