Atlas grzybiarza. Szatan - goryczak

"Szatan", z uwagi na duże zamieszanie i kontrowersje jakie powoduje, wymaga szczególnego omówienia.

Praktyka pokazuje, że najczęściej potoczna nazwa szatan odnoszona jest przez grzybiarzy do jednego gatunku — goryczaka żółciowego (Tylopilus felleus) - grzyba o intensywnie gorzkim smaku, jednak wbrew potocznej opinii nie trującego.

Szczególne nieporozumienie narosło wokół nazwy i toksyczności borowika szatańskiego. W rozumieniu naukowym miano borowik szatański jest ściśle związane z gatunkiem o łacińskiej nazwie Boletus satanas. Wbrew swojemu mitowi Boletus satanas nie jest silnie trujący, wręcz przeciwnie – ugotowany może być bez szkody zjedzony. Wg literatury charakteryzuje się odpychającym zapachem i smakiem. Osobiście nie mogę tego potwierdzić, w mojej ocenie nie ma wyróżniającego się nieprzyjemnego zapachu ani smaku, chyba, że są to stare rozkładające się owocniki - ale przykry zapach dotyczy w takich razach wszystkich grzybów.

Powszechna jest też obawa przed zatruciem "szatanem". – jednak goryczak żółciowy nie jest trujący - jedynie trudno go jadać z uwagi na ekstremalnie gorzki smak.

Z wywiadu z miejscowymi zbieraczami wynika, że nie odróżniają oni gatunków borowików i zbierają oraz jedzą wszystkie wyglądające "borowikowato" w tym, wyrastającego na tym samym wzgórzu / i / [informacja ustna Cz. Narkiewicz]. Nota bene nie występuje tam zwykły borowik szlachetny (Boletus edulis).

Goryczak żółciowy (Tylopilus felleus) jest gatunkiem pospolitym. Owocniki wyrastają od lata do jesieni, pojedynczo lub w grupach po kilka, na tych samych stanowiskach co borowik szlachetny.

Zwłaszcza młode egzemplarze goryczaków, o białych porach, są łudząco podobny do młodych prawdziwków lub do podgrzybka brunatnego. Starsze owocniki goryczaka łatwo odróżnia się po blado różowym zabarwieniu porów i rurek -podczas gdy wyrośnięte prawdziwki i podgrzybki mają je żółtozielone lub żółte. Charakterystyczna dla goryczaka jest też wyraźna ciemna siateczką na trzonie - u borowika jest ona delikatna, jasna i widoczna głównie w górnej części trzonu. Niezawodna jest próba smakowa – miąższ goryczaka ma ekstremalnie gorzki smak.

Kapelusz jasnobrązowy, płowobrązowy, szarobrązowy, matowy, zamszowy w dotyku, wilgotny słabo śluzowaty; osiąga 5-20 cm średnicy. Początkowo jest półkulisty, potem staje się wypukły.

Trzon jest nieco jaśniejszy od kapelusza, oliwkowożółty do oliwkowobrązowego, z wyraźną, ciemniejszą, siateczką o dużych oczkach, zwykle widoczną na całej długości trzonu.

Kolorowe borowiki to licząca kilkanaście gatunków grupa "nieprawdziwkowych borowików". To znaczy takich borowików które odróżniają się od prawdziwków jedną z cech: czerwoną barwą trzonu, czerwonymi lub pomarańczowymi porami lub sinieniem miąższu. Tymi swoimi cechami odstraszają większość grzybiarzy - bywają potocznie nazywane przez nich szatańskimi borowikami.

Dwa stosunkowo częste gatunki kolorowych i jadalnych borowików to krasnoborowik ceglastopory (Neoboletus luridiformis) i modroborowik ponury (Suillellus luridus), mają czerwone pory i siniejący miąższ; przez grzybiarzy często nie są odróżniane i nazywane są potocznie takimi nazwami jak ceglak, pociec, gniewus.