Przysłona irysowa przy kondensorze nie służy do regulowania jasności obrazu.
Dlaczego oświetlenie jest ważne
Tworzenie obrazu w mikroskopie jest złożonym procesem fizycznym w którym światło oddziaływuje z obiektem i następnie po przejściu przez układ optyczny tworzy jego powiększony obraz. Nie będę wykładał tutaj teorii z której wynika potrzeba takiego a nie innego ustawiania oświetlenia w mikroskopie dla uzyskania optymalnych efetków. Przedstawię tylko praktyczną stronę, zwrócę uwagi na bardziej i mniej typowe problemy i sposoby radzenia sobie z nimi.
Sprawa oświetlenie staje się krytyczna w dwóch sytuacjach. Po pierwsze w mikrofotografii, ponieważ każda odchyłka od optimum oświetlenia jest zauważalna na fotografii. Po drugie przy obserwacji krytycznej, tj. na granicy możliwości rozdzielczych mikroskopu lub na trudnych, mało kontrastowych obiektach. Wtedy oświetlenie decyduje o samej możliwości dostrzeżenia (lub nie) podlegających obserwacji szczegółów obiektu. Z taką sytuacją mamy często doczynienia w mikologii. Np. aby móc ocenić urzeźbienie zarodników i wykonać ich dokładne pomiary, musimy obserwować w rozdzielczości przynajmniej 0.5 µm, tj. użyć najsilniejszego obiektywu i to w odpowiedni sposób.
Jak właściwie oświetlać?
Na zakończenie wstępu chcę zwrócić uwagę na motto: przysłona irysowa przy kondensorze nie służy do regulowania jasności obrazu. Służy ona do regulowania rozdzielczości, kontrastu i głębi ostrości obrazu.
Ustawianie sub-optymalnego oświetlenia w mikroskopach z uproszczonym układem oświetlającym
Mikroskopy z kondensorem ale z uproszczonym układem oświetlającym (bez przysłony polowej) i trwale włączoną matówką nie dają możliwości ustawienia optymalnego oświetlenia wg Koehlera. Tego typu konstrukcje spotyka się często wśród współczesnych mikroskopów studenckich (np. PZO Studar) i generalnie w tanich modelach mikroskopów.
Współczesne mikroskopy badawcze mają z reguły wszystkie elementy potrzebne do ustawienia optymalnego oświetlenia wg Koehlara. Z reguły układ oświetlający jest w nich wbudowany na stałe w korpus mikroskopu (tzw. wewnętrzny oświetlacz). Przykładem jest np. mikroskop PZO Biolar.
Zobacz procedurę ustawiania oświetlenia wg Koehlara. Biegłe opanowanie ustawień tego systemu jest podstawą dla prawidłowej, niemęczącej obserwacji. Ustawienie oświetlenie wg Koehlera jest też punktem wyjścia do stosowania, opisanych w osobnych artykułach, bardziej wyrafinowanych metod obserwacji i uzyskiwania kontrastu.